وقف چیست؟
وقف عبارت است از اینکه عین مال، حبس و منافع آن به دو شکل عام و خاص، تسبیل شود. منظور از حبس نمودن مال این است که واقف، مال را برای همیشه از مالکیت خود خارج می‌کند و عین مال، غیر قابل انتقال به دیگران حتی توسط موقوف علیه است. منظور از تسبیل در ماده مذکور این است که واقف، منافع مال وقف شده را در راه رضای خدا، برای مصارف خیریه اختصاص می‌دهد.
انواع وقف:
وقف عام: یا مصلحت عامی را در نظر دارد مثل: وقف بر مساجد، پل‌ها، مدارس و یا شامل عنوان عامی مثل وقف بر فقرا و ایتام است.
وقف خاص: وقفی است که ملک، موقوف علیهم بر افراد خاصی قرار داده شده و آن‌ها استحقاق انتفاع از آن را دارند. وقف اولادی یکی از انواع وقف خاص بوده و سابقه آن بنا بر گزارش برخی از منابع به صدر اسلام می‌رسد. کلمه اولاد به معنی فرزند می‌باشد و البته به طور مطلق فرزند پسر و دختر را شامل می‌شود و با قید اولاد ذکور و یا اولاد اناث از یکدیگر متمایز می‌گردد. از همان صدر اسلام نوعی وقف فردی یا ذری با عنوان وقف اولادی رواج می‌یابد که واقف، موقوفه‌ای را که به نوعی در تأمین آینده خانواده و مایحتاج اولاد مؤثر می‌باشد، برای اولاد و خانواده خود وقف می‌کند و با این کار، آن موقوفه را از هر گزند و دستبرد یا معاملۀ حفظ می‌کند.
اهمیت وقف:
نهاد وقف عام و خاص با توجه به کارکردهای آن نشان دهنده طرز تفکر و سیاست‌هایی است که در عصری بر اساس نیاز جامعه اعمال می‌شده است. تأکید ائمه و روایات اسلامی بر وقف نشان از اهمیت آن از صدر اسلام تاکنون دارد. در این میان، در این میان دوره صفویه از نظر میزان موقوفات از دیگر دوران متمایز است؛ تا آنجا که در تشکیلات اداری این عصر شاهد تحولات بنیادین در وقف هستیم و منصب صدارت در این دوره شکل می‌گیرد و طبقات مختلف اجتماعی و به ویژه والیان و حاکمان و رجال سیاسی با وقف بخشی از دارایی‌هایشان را در این سنت حسنه مشارکت می‌کنند.
منابع:
- جعفر لنگرودی، محمد جعفر؛ حقوق اموال، گنج دانش، تهران، ۱۳۸۰
- جابری، محسن؛ فرهنگ اصطلاحات وقف اسلامی (باب وقف)، امیر کبیر، تهران، ۱۳۶۳
- سلیمی‌فر، مصطفی؛ نگاهی به وقف و آثار اقتصادی-اجتماعی آن، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۷۰
- مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳ ق)؛ بحارالانوار، جلد ۱۰۰، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
- امیر شیبانی، عبدالرضا؛ سیمای وقف در خراسان همراه با اصطلاحات فقهی و حقوقی، سگال، مشهد، ۱۳۸۰
- آیت‌الهی، ابوالحسن؛ وقف پس انداز جاودانه، انتشارات مفاخر، یزد، ۱۳۸۳
- کائینی، محمدرضا؛ پیشینه و کارکرد وقف در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی، مجله وقف میراث جاویدان، شماره ۷۹.
- انصاری، مجید؛ وقف در سیره و کلام معصومین، ویژه‌نامه وقف آستان قدس رضوی، دبیر خانه شورای عالی فرهنگی، مشهد، ۱۳۹۱
- فلور، ویلم؛ نظام قضایی عصر صفوی، ترجمه حسن زندیه، پژوهشکده حوزه و دانشگاه قم، ۱۳۸۱
- نظرکرده، اعظم؛ پایگاه اجتماعی وافقان املاک آستان قدس رضوی، پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی، سال اول، شماره اول, ۱۳۹۱.
